مردان نمکی

مردان نمکی نامی است که به چندین مومیایی کشف‌شده در معدن نمک چهرآباد در استان زنجان داده شده‌است. این چند جسد، که بر اثر بی‌توجهی و ادامهٔ کار معدن به‌شدّت با بولدوزر آسیب دیده‌اند مربوط به زمان هخامنشی و دو جسد نیز مربوط به اواخر دوران اشکانی است. 

پیکر نخستین مومیایی در معدن نمک چهرآباد واقع در یک‌کیلومتری جنوب روستای حمزه‌لو در ناﺣﻴﮥ غرب شهرستان زنجان پیدا شده‌است. سر و پای چپ یکی از این مردان در موزهٔ ایران باستان تهران قابل بازدید است. 

معدن نمک چهر آباد با ارتفاع 1350 متر از سطح دریا در 75 کیلومتری غرب شهر زنجان و یک کیلومتری جنوب روستای حمزه لو قرار دارد . از نظر جغرافیایی این ناحیه در حوضه آبریز رودخانه قزل اوزن قرار دارد و از تپه ماهور ها و ارتفاعاتی تشکیل شده که به صورت یک رشته متصل به هم در جهت شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده اند . کوه معدن از سمت شرق وغرب به رودخانه های فصلی مهر آباد و چهر آباد محدود است . از جنوب نهر کوچک آجی چای آنرااحاطه می کند و از شمال نیز به محل التقای رودهای مهر آباد و چهر آباد ، در نزدیکی روستای حمزه لو مشرف است . آب و هوای منطقه نیمه کوهستانی با تابستان های گرم و زمستان های سرد است .

کوه معدن حدود یک کیلومتر مربع وسعت دارد . از این محدوده فقط بخشهایی از غرب و جنوب غرب معدن قابل بهره برداری است . آن بخش از معدن که به رودخانه های چهر آباد و نهر آجی چای مشرفاست . دارای رگه های بسیار غنی نمک است که استخراج سنتی نمک در گذ شته و بهره برداری فعلی آن نیز امروزه به همین بخش محدود است .
 
 
تا سال 1372 بهره برداری نمک در معدن چهر آباد به صورت سنتی و با استفاده از ابزار های دستی انجام می شد . در سال 72 شرکت زنجان نصر برنده مزایده بهره بردای از معدن نمک گردید و از این تاریخ به بعد بهره برداری از معدن با استفاده از ماشین آلات مکانیکی آغاز شد . در اولین سال بهره برداری در زمستان 1372 معدن کاران به هنگام باطله برداری و استخراج نمک با بولدوزر نیم تنه انسانی را که ریش و موی بلند داشت یافتند این نیم تنه به دلیل سالم باقی ماندن در محیط نمکی به مرد نمکی معروف شد و پس از پایان مطالعات به موزه ملی منتقل شد و تا به امروز در آنجا نگهداری می شود .

پس از آگاهی از خبر کشف ، پژوهش های باستان شناختی نجات بخشی در زمستان همان سال ابتدا به سرپرستی هوشنگ ثبوتی و سپس علی اصغر میر فتاح انجام شد . در نتیجه کاوش شماری اشیای جالب و متنوع از معدن بدست آمد .مهمترین یافته سال 1372 ،کشف پای چپ مرد نمکی 1 بود که در داخل چکمه های بلند قرار داشت . جنس چکمه از چرم و بلندی آن 48 سانتی متر بود .

با پایان گرفتن کاوش جسد و اشیای مکشوفه برای مطالعات و بررسی های بیشتر به آزمایشگاه تحقیقاتی پژوهشکده مرمت منتقل گردید و تحقیقات و مطالعات آزمایشگاهی در زمینه هایی از جمله آزمایش سال یابی بررسی های استخوان شناسی با کمک تصویر برداری سی تی اسکن ، تعیین گروه خونی ، آزمایش dna و... انجام شد .

نتیجه سال یابی کربن 14 بر روی نمونه ای استخوانی و پارچه ای قدمت مرد نمکی شماره 1 را 1700 سال قبل یعنی اوایل دوره ساسانی تعیین نموده همچنین بررسی های بیشتر نشان داد که نیم تنه مکشوفه مربوط به مرد میان سالی بوده که قبل از مرگ ضربه شدیدی بر سر و صورت او خورده است

امکانات و تسهیلات تفریحی، گردشگری، حمل و نقل، اسکان و ... : برخوردار از امکانات شهری ( مومیایی های مردان نمکی در موزه عمارت ذوالفقاری زنجان نگهداری می شود

کشف نخستین مرد نمکی  

در زمستان سال ۱۳۷۲، معدن‌کاران به‌هنگام خاکبرداری و استخراج نمک از معدن زیر تپه‌های این منطقه، با نیم‌تنهٔ یک جسد روبه‌رو شدند. این جسد دارای ریش و موی بلند و حلقهٔ گوشواره‌ای از جنس طلا در گوش چپ بود. جسد مزبور در اواسط یکی از تونل‌های معدن، که حدود ۴۵ متر طول داشت، به‌دست آمد. از تاریخ ۶ اسفند ۱۳۷۲، کاوش‌ها در این منطقه آغاز شد. درپی کاوش‌ها؛ یک ساق پا درون چکمهٔ چرمی، سه قبضه چاقو، شلوارک، شی نقره‌ای، قلاب سنگ، قطعات طناب چرمی، سنگ ساب، یک عدد گردو، قطعات سفال و چند تکه پارچه منقوش و قطعات خردشده استخوان نیز پیدا شد.[۱] باستان شناسان در مورد ظاهر این پیکر گفته‌اند احتمالاً مرد نمکی از طبقه اشراف تات زبان و شاهزاده‌ها بوده‌است، زیرا برروی لباس او جواهرات و زیورآلاتی پیدا شده که مخصوص این طبقه بوده، و همچنین آنها چنین فرضیه دارند که او یا درحال فرار به غار پناه برده یا در جنگی از میدان گریخته و به غار پناه آورده و آنجا فوت کرده و موریانه‌ها پیکرش را، که از نمک پوشیده بوده، خورده‌اند.

پژوهش‌ها  

با انجام آزمایش‌های سالیابی به روش کربن ۱۴، که بر روی نمونه استخوان‌ها و پارچه‌های مجموعه صورت گرفت، قدمتی حدود ۱۷۰۰ سال (اواخر اشکانی – اوایل ساسانی) برای مرد نمکی تعیین گردید. آزمایشات دی‌ان‌آ نشان داد که سن مرد نمکی هنگام مرگ حدود ۳۷ سال و قد وی حدود ۱۷۵cm بوده‌است. با بررسی آزمایش‌های انجام‌شده بر روی سلول‌های موی سر، گروه خونی مرد نمکی +B تعیین شد.

با آزمایش سی تی اسکن و رادیولوژی، مشخص شد که مرد نمکی دراثر سقوط ناگهانی درون یکی از گودالهای معدن نمک و وارد شدن ضربه بسیار شدید به ناحیهٔ راست جمجمه و صورت از بین رفته‌است. مطالعات باستانشناختی بر روی مجموعه مرد نمکی نشان داد که به علت آرایش خاص موهای بلند سر و صورت، وجود گوشوارهٔ طلا در گوش چپ، چکمه چرمی با ساخت و دوخت بسیار ظریف و هنرمندانه و همچنین نوع و بافت تکنیکی پارچه لباس و بدست آمدن شئ نقره‌ای همراه با متوفی، فرد مزبور یک کارگر ساده معدن نمک نبوده، بلکه فردی عالی رتبه و دارای پایگاه اجتماعی بالا بوده‌است، اما علت حضور، سقوط و مرگ وی در معدن نمک چهرآباد همچنان در پردهٔ راز و ابهام باقی مانده‌است.